Duurzamer reizen: ja graag! Maar hoe? Het Sauerland timmert hard aan de weg om dit op allerlei mogelijk te maken. Want een regio met zoveel mooie natuur, daar wil je over honderden jaren natuurlijk nog steeds van kunnen genieten. En als wandelaar, fietser en gast kun je hier een steentje aan bijdragen. Ik ging je voor en probeerde het uit: hoe kun je je vakantie in het Sauerland duurzamer vormgeven? Dat wordt vakantie vieren met een dubbel goed gevoel dus.
Advertentie: Dit artikel bevat promotie voor mijn samenwerkingspartner Sauerland Tourismus, die mij voor deze reis heeft uitgenodigd. Alles wat je in dit artikel leest, is gebaseerd op mijn eigen ervaring en mening.
Winterberg als duurzame uitvalsbasis voor je vakantie
Mijn uitvalsbasis voor de komende dagen is Winterberg. Dat is geen toeval. Ten eerste is Winterberg goed bereikbaar met de trein, ten tweede is Winterberg sinds 2019 gecertificeerd als duurzame reisbestemming. Zo’n certificaat krijg je niet zomaar, legt Daniela Glaremin van Winterberg Touristik me uit: “Binnen de categorieën ecologische, economische en sociale duurzaamheid zijn er criteria waar je aan moet voldoen. Daarnaast leg je jezelf als bestemming maatregelen ter verbetering op.” Dat kan bijvoorbeeld het digitaliseren van de Sauerland SommerCard zijn, het organiseren van informatie-stamtafels voor ondernemers in de regio of – heel actueel in Winterberg nu – het planten van duizenden nieuwe bomen. “We doen dit niet alleen, maar samen met de ondernemers in Winterberg,” vertelt Daniela, “Het hotel waar je overnacht, Hotel Haus Andrea*, is bijvoorbeeld een partnerbedrijf. Zij stellen ook doelen voor zichzelf vast, bijvoorbeeld op het gebied van energieverbruik.”
Tip: Winterberg organiseert activiteiten waarbij je op een actieve manier meer kunt leren over duurzaamheid. Zo ging ik bijvoorbeeld mee op een wandeling door het skigebied in Neuastenberg om te kijken hoe dat er in de zomer uitziet. Zo leer je hoe wintersport-ondernemers hun steentje bijdragen aan het natuurbeheer en -behoud.
Met de elektrische deel-auto door het Sauerland cruisen
Met Winterberg als uitvalsbasis zit ik mooi centraal in het Sauerland. De treinreis erheen is eenvoudig met de Sauerland Express vanuit Dortmund naar het Sauerland. En hoe ga ik nu verder? Tussen de meest toeristische plaatsen, zoals Winterberg en Schmallenberg rijdt regelmatig een bus. Als je naar kleinere plaatsen, zoals Schanze, wordt het iets lastiger. Voor die dagen kun je de elektrische deel-auto in Winterberg huren. Dat kost per dag €39,-, met de Sauerland SommerCard zelfs maar €20,-. En met een gemiddeld bereik van 250 kilometer kom je een heel eind!
Meer informatie over de e-UP vind je op de website van Winterberg.
Vega(n) eten in Winterberg? Bistorant Uppu heeft veel keuze. Pluspunt: er wordt gekookt met regionale producten. Een aanrader zijn bijvoorbeeld de Sauerländer Ofenkartoffeln. Ook bij het Nudelhaus kun je lekker en vega(n) eten. Zin in koffie? Dan zit je bij de Kaffeemacherei goed. Zoetekauwen kunnen er lekkere, verse wafels bij bestellen.
Fietsen vol energie door het Schmallenberger Sauerland
Het Schmallenberger Sauerland ken ik tot nu toe als wandelregio. Des te leuker vind ik het om vandaag op de fiets te stappen. Ik kies de Golddorf-Route, die grotendeels samenvalt met de route van de hernieuwbare energie. Een kwart van de energie in Schmallenberg wordt opgewekt uit niet-fossiele brandstoffen, zoals zonne-energie en stroom uit biomassa. Bij 16 stations kun je hierover meer te weten komen. Een van de meest sprekende voorbeelden vind ik die van Bio-Energiedorf Ebbingdorf. De eigenaren van Hotel Ebbinghof wekken energie op met wind, zon en biomassa. Veel meer dan ze nodig hebben voor het hotel. En dus leveren ze 8% van de energie die Schmallenberg nodig heeft, onder meer voor het zwembad en de school. Hierdoor zijn van die locaties de CO2-uitstoot twee derde gedaald. Dit alles lees ik op informatieborden die langs de route staan.
Maar dit is zeker niet het enige wat de route leuk maakt. Het landschap is prachtig! Het is precies wat het Sauerland zo mooi maakt: glooiende heuvels, eindeloos veel groen, afwisselend bossen en weides en tussendoor dorpjes met de typische zwart-witte vakwerkhuizen. Af en toe moet ik flink trappen om omhoog te fietsen, maar dat ben ik weer vergeten als ik daarna weer een mooi uitzicht heb. Dit is het Sauerland op z’n best.
Extra tip: In Oberkichen maak ik een kleine omweg naar Kunstschmiede Schütte, een beeldhouwerij met een café. De taart is hier bijna een hele maaltijd en ongelooflijk lekker. Zowel binnen in het café als op het zonnige terras zit je tussen de kunstwerken.
Fietsroute Schmallenberger Sauerland in het kort
- Lengte: 42,7 km
- Hoogtemeters: 490 meter omhoog en omlaag
- Moeilijkheidsgraad: makkelijk
- Bereikbaar met het OV: ja, tussen Winterberg en Schmallenberg rijdt regelmatig bus S40.
Tip: Een dagje fietsen, maar geen eigen fiets bij je? Bij het VVV van Schmallenberg kun je e-bikes huren. Je hebt de keuze uit tourfietsen en mountainbikes. Op de tourfiets zit standaard een fietstas. Een helm en/of kinderzitje kun je er gratis bij huren.
Waar het bos z’n gang gaat: Kyrill-Pfad in Schanze
Na de fietsroute maak ik nog een kleine omweg naar Schanze, een deelgemeente van Schmallenberg. Bij het Kyrill-Pfad heb ik afgesproken met ranger Ralf Schmidt. “Na de storm in 2007 lieten we de natuur hier z’n gang gaan,” vertelt hij over het bosgebied hier. Er staan essen, beuken, dennen en nog veel meer soorten bomen. Alles door elkaar. Een gemengd chaos-bos. “Het is perfect want de natuur is perfect,” zegt Ralf hierover.
Het bos wat hiervoor op deze plek stond, bestond bijna uitsluitend uit sparren. Die waren niet diep geworteld en zo kon de storm ze als luciferhoutjes breken. “Voor de toekomst is het belangrijk om na te denken hoe bos bijdraagt aan het klimaat, de luchtkwaliteit, de grondwaterstand, de houtproductie, en natuurlijk voor recreatie,” legt Ralf uit. Hoe dat er uit moet komen te zien, weet nog niemand precies. Maar het bos bij het Kyrill-Pfad is een begin. Als ik er daarna doorheen loop, voelt het alsof ik een stukje wildernis in het verder zo verzorgde Sauerland gevonden heb. Bomen staan kriskras door elkaar, op de bodem liggen resten van omgevallen bomen, overal staan struikjes en bloemen. Het is een perfecte chaos. En met vlonders, bruggen en kleine paadjes kun je hier heerlijk wandelen.
Wandeling op het Kyrill-Pfad in het kort
- Lengte: 1,2 km
- Hoogtemeters: 10 meter omhoog en omlaag
- Moeilijkheidsgraad: makkelijk
- Bereikbaar met het OV: ja, maar helaas erg omslachtig. Hiervoor is de elektrische deel-auto van Winterberg erg handig.
Op de melkroute naar de duurzame Graf Stolberg Hütte
De volgende dag verruil ik de fiets voor mijn wandelschoenen. Vandaag staat een wandeling in Usseln (Willingen) op het programma, en wel op het Milch-Erlebnispfad. Langs dit zes kilometer lange rondje zijn acht stations, waarbij je iets kunt leren over melk en landbouw. Zo ontdek je welke stappen nodig zijn van gras tot melk. Bij elk station is ook een interactief element, zoals een trampoline, fotolijst en zelfs een mini-bioscoop.
Graf-Stolberg-Hütte: waar duurzaamheid écht centraal staat
Halverwege de route wandel je langs de Graf Stolberg Hütte. De ligging van de hut is geweldig: direct aan de wandelroute naar de Kahle Pön, met uitzicht op het glooiende Sauerland. Maar de Hütte is om nog een andere reden een bezoek waard: duurzaamheid speelt hier een belangrijke rol. Op het zonnige terras ga ik met eigenaar Arndt Brüne aan tafel zitten.
Terwijl ik een enorm stuk blauwebessentaart met slagroom van de lokale zuivelfabriek eet, vertelt hij: “Op de grens tussen twee beschermde gebieden, een vogel- en een natuurgebied, wilden we graag een café bouwen. Het proces om toestemming te krijgen, duurde jaren. En op zo’n plek ligt het voor de hand om dan duurzaam te ondernemen. Want: tegenover ons grazen koeien en het minste beetje plastic kan voor zo’n kalfje al dodelijk zijn. Dus gingen we ons afvragen hoe we bijvoorbeeld plastic in de gastronomie kunnen reduceren.” Plastic rietjes heeft hij dus nooit gebruikt.
En dat is slechts een klein voorbeeld van alles wat Arndt aanpakt. De ingrediënten waarmee worden gekookt zijn regionaal, zodat het transport tot een minimum wordt beperkt. Bratwurst wordt alleen nog van lokaal wild gemaakt, want “de edele delen wil elke gastronoom wel, maar wij verplichten ons om ook de rest van het vlees te verwerken,” aldus Arndt. De hut heeft bovendien nauwelijks restafval meer en alle bio-afval gaat naar de biogascentrale in het dal. “Dat betekent dat we bij de inkoop al letten op wat we met ons afval kunnen. Onze servetten en kaarsresten mogen bijvoorbeeld ook met de etensresten mee naar de centrale,” vertelt Arndt.
Er liggen zonnepanelen op het dak – “matzwart, zodat vogels er geen last van hebben” – en alle medewerkers hebben een e-bike gekregen zodat ze niet meer met de auto omhoog hoeven te rijden. Voor de toekomst heeft Arndt nog zoveel meer ideeën. Op korte termijn wil hij bijvoorbeeld de knoop doorhakken om deze winter geen gefrituurde producten meer aan te bieden, want “in een tijd waarin iedereen energie moet besparen, willen ook wij onze verantwoordelijkheid nemen. En het gebruik van frituurvet, puur als warmte geleider, is niet efficiënt.” Kleine en grote stappen: duurzaamheid kent bij de Graf Stolberg Hütte vele gezichten. Dit is een plek waar je heen wilt als je aan het wandelen of fietsen bent in het Sauerland. Omdat zulke plekken méér ondersteuning verdienen. Oh, en omdat de taart fenomenaal lekker is 😉
Bezoek aan de Upländer Bauernmolkerei in Usseln
Vanaf de hut gaat het pad door het bos weer terug naar het dal. het Milch-Lehrpfad eindigt bij de Upländer Bauernmolkerei. Hier wordt de melk van ongeveer 120 biologische boeren uit de omgeving verwerkt. 90% van de boerderijen die aangesloten zijn bij de zuivelfabriek zijn binnen een straal van 100 km gevestigd, en de melk wordt uitsluitend regionaal verkocht, zodat er weinig transport nodig is. Dit en nog veel meer kom je te weten als je het museum bezoekt, dat bij de zuiverfabriek hoort. De fabriek zelf is trouwens halverwege 2022 verplaatst naar een plek net iets buiten het centrum van Usseln. Zo kan er meer biologische melk verwerkt worden, is er in het dorp minder overlast door melkvrachtwagens en is het nu ook mogelijk melk en yoghurt in glas te produceren.
Wandeling bij Usseln in het kort
- Lengte: 6,1 km
- Hoogtemeters: 130 meter omhoog en omlaag
- Moeilijkheidsgraad: makkelijk
- Bereikbaar met het OV: ja, Usseln heeft een treinstation.
De klimaatroute wandelen van Winterberg naar Altastenberg
Voordat ik met de trein weer terug naar Nederland reis, maak ik nog een wandeling vanuit Winterberg. In het kuurpark start de Heilklima-Erlebnis-Weg. Langs deze wandelroute van Winterberg naar Altastenberg zijn stations over de thema’s klimaat en beweging gemaakt. Je vindt er bijvoorbeeld informatie over de voetafdruk van de mens bij reisbewegingen, ontdekt hoe het met de sneeuwzekerheid rondom Winterberg zit, maar kunt je ook uitleven op de slackline.
De wandeling zelf is ook mooi. Als je Winterberg verlaat, loop je eerst een stukje door het skigebied en duikt daarna het bos in. Slingerende bospaadjes leiden je de Kahler Asten op. Bij mooi weer heb je hier een schitterend uitzicht over het Sauerland. Ik moest het helaas doen met dikke mist, wat het heidelandschap op deze een-na-hoogste berg van het Sauerland ook wel iets mysterieus gaf. Daarna daalde ik via de piste aan de westkant van de Kahler Asten af naar Altastenberg, het eindpunt van de wandelroute. Je kunt dan met de bus terug naar Winterberg, of net als ik nog een bezoekje brengen aan de Baumpflanzaktion.
Hoopvol nieuw groen: duizenden nieuwe bomen in Winterberg
Wie in de afgelopen jaren op vakantie in het Sauerland is geweest, zal het niet zijn ontgaan: de schorskever heeft het bos behoorlijk aangetast. “De kever vreet zich van de ene naar de andere boom en voor je het weet, is het hele bos bruin,” vertelt Marius Tampier van de Winterberg Touristik. Daarom moeten aangetaste bomen zo snel mogelijk worden geveld. Het bosbeheer kan er op dit moment bijna niet tegenop werken. Vellen, opruimen en… nieuw aanplanten. Want in Winterberg zijn ze eind 2021 een project begonnen: de Baumpflanzaktion.
Meer dan 22.000 nieuwe bomen worden er de komende tijd geplant. Esdoorns, beuken, sparren en nog meer soorten: deze keer allemaal door elkaar want een gemengd bos is klimaatbestendiger. “Het blijft een experiment. Natuurlijk wordt er onderzoek naar gedaan, maar hoe zich het bos ontwikkelt en of het succesvol is, weet op dit moment nog niemand precies,” vertelt Marius. We lopen ondertussen door een klein perceel van de in totaal 30.000 vierkante meter die voor de actie gereserveerd is. Het ziet er hoopvol uit: kleine groene boompjes groeien tussen het ‘onkruid’ dat hier snel omhoog kwam nadat de zieke bomen zijn geveld en opgeruimd. Als toerist kun je hier ook een bijdrage aan leveren. Voor €5,- mag je zelf een boom planten. Eentje op afstand laten planten kan natuurlijk ook.
Dit artikel bevat affiliate links (gekenmerkt met *). Als je via een van deze links een bestelling doet, krijg ik daarvoor een kleine commissie. Dit kost jou natuurlijk niks extra’s. Bedankt!
